واژه روان پریشی  یا سایکوز برای توصیف شرایطی به کار برده می شود که در آن شیوه پردازش اطلاعات مغز تحت تأثیر قرار گرفته است. این امر باعث می شود که تماس فرد با واقعیت از دست برود. ممکن است چیزهایی ببینید، بشنود یا باور کند که واقعی نیستند. روان پریشی یک علامت است نه یک بیماری. یک بیماری روانی یا جسمی، سوء مصرف مواد یا استرس شدید یا ضربه استرس زا می تواند باعث بروز آن شود.

این شرایط می توانند برای فرد به شکلی باورنکردنی ترسناک باشند و گاهی این علائم می توانند باعث حمله آنها به حود یا دیگران و آسیب رساندن به خود یا دیگران شوند.

روان پریشی معمولاً با اختلال های طیف اسکیزوفرنیا همراه است و اگرچه علائم دیگری نیز وجود دارد، اما یکی از معیارهای تعیین کننده اسکیزوفرنیا وجود روان پریشی است.

برخی اختلال های روانشناختی مانند اسکیزوفرنیا که با روان پریشی همراه هستند معمولاً در اواخر سالهای نوجوانی یا اوایل بزرگسالی خود را نشان می دهند. به نظر می رسد که به ویژه جوانان دچار این اختلال می شوند؛ اما دلیل آن به خوبی روشن نیست. حتی پیش از آنچه که پزشکان آن را نخستین دوره روان پریشی (FEP) می نامند، آغاز شود، ممکن است در شیوه عملکرد یا اندیشیدن فرد تغییرات کوچکی دیده شود. به این دوره نشانه های آغازین یا پیش درآمد بیماری گفته می شود و می تواند روزها ، هفته ها ، ماه ها یا حتی سال ها به درازا بکشد.

علائم روان پریشی

روان پریشی ناگهان آغاز نمی شود. معمولاً از الگوی زیر پیروی می کند:

علائم هشدار دهنده پیش از روان پریشی، با تغییرات تدریجی در طرز فکر و چگونگی درک جهان، شروع می شود. نزدیکان یا اعضای خانواده ممکن است متوجه آنها شوند:

•  افت پیشرفت تحصیلی یا عملکرد شغلی
• اشکال آشکار در تفکر و تمرکز
•  بدگمانی یا نگرانی در باره دیگران
•  عدم مراقبت از خود یا رعایت بهداشت فردی
•  گوشه گیری کردن و روی آوردن به تنهایی بیش از گذشته
•  داشتن هیجان یا ابراز احساساتی فراتر و شدیدتر از آنچه که شرایط ایجاب می کند
•  نداشتن هیچ گونه احساسات و هیجان

علائم روان پریشی اولیه

• شنیدن، دیدن و یا چشیدن چیزهایی که دیگران نمی شنوند، نمی بینند و یا نمی چشند،
• ایستادن و ماندن روی باورها یا عقایدخود بدون توجه به آنچه دیگران می گویند
• دوری گزیدن از خانواده و دوستان،
• مراقبت نکردن از خود،
• نداشتن توانایی اندیشیدن به روشنی و توجه کردن به چیزهای بیرون از خود

علائم یک دوره روان پریشی

در این دوره معمولاً همه موارد بالا دیده می شود،  افزون بر آن علایم زیر نیز وجود دارد:

• توهم
  • توهم شنوایی: شنیدن صداهایی درحالی که هیچ کس در آن اطراف نیست و سایر افراد آنها را نمی شنوند.
  • توهم لمسی: وجود احساسات و حس های عجیبی که نمی تواند توضیح داده شود.
  • توهم بینایی: افراد یا چیزهایی را که در آنجا نیستند می بیند.
    
    
• هذیان: باور یا باورهایی که با فرهنگ و میزان تحصیلات فرد سازگاری ندارد و برای دیگران بی معنی است، مانند:
  • نیروهای خارجی کنترل احساسات و رفتار آنان را در دست دارند.
  • برخی رویدادهای کوچک دارای معانی بزرگ و زیادی هستند.
  • نیروهای ویژه ای را  اختیار دارند، در یک مأموریت ویژه هستند یا در واقع خدا هستند.

تشخیص زودهنگام

تشخیص زود هنگام روان پریشی می تواند نتایج دراز مدت را بهبود بخشد. با این وجود همیشه این امر محقق نمی شود. اشکال خفیف تر روان پریشی که می تواند به بیماری اسکیزوفرنیا بیانجامد، بطور متوسط تا دو سال ( اگر مورد درمان قرار نگیرد )باقی بماند و حتی روانپریشی کامل نیز می تواند چند سال طول بکشد تا مورد توجه دست اندرکاران بهداشت روان و متخصصان روانپزشکی و پزشکی قرار گیرد.

برای افزایش احتمال تشخیص زودهنگام، راهنمایی های مراکز مراقبت های بهداشتی که توسط روانپزشکان انجام می شود، پیشنهاد  شده است. برخی علایم به شرح زیر می توانند در هدایت فرد به مراکز بهداشت روانی کمک کننده باشند:

• روی آوردن به گوشه گیری و انزوای اجتماعي
• بد شدن عملکرد برای یک دوره پایدار در مدرسه یا محل کار
• پریشانی یا آشفتگی شدید رفتاری و روانشناختی بی آنکه توضیحی برای آنها وجود داشته باشد

برای تشخیص روان پریشی هیچ آزمایش زیست شناختیی وجود ندارد و در صورت انجام آزمایشات آزمایشگاهی، هدف از میان برداشتن سایر مشکلات پزشکی است.

روان پزیشی در درجه اول با معاینه بالینی و گرفتن تاریخچه بیماری تشخیص داده می شود. پزشک بیمار را معاینه می کند و در مورد علائم، تجربه ها، افکار و فعالیت های روزانه وی پرسش می کند. آنها همچنین ممکن است بپرسند که آیا سابقه خانوادگی بیماری روانی وجود دارد یا خیر.

پیش از هر چیز سایر شرایط پزشکی به ویژه روان آشفتگی یا دلیریوم باید رد شود. پزشکان همچنین هرگونه سابقه مسمومیت با مواد مخدر اعم از قانونی و غیرقانونی و سایر سموم را بررسی می کنند که معمولاً از آنها درخواست آزمایش  ادرار می شود.

اسکن مغزی ممکن است در مراحل اولیه مراقبت پزشکی انجام شود تا سایر شرایط  که اغلب قابل درمان و برگشت پذیر هستند  رد شود. آزمایش EEG ( الکتروانسفالوگرافی) فعالیت الکتریکی مغز را ضبط می کند و ممکن است به علل دلهره، آسیب دیدگی سر یا صرع به عنوان علل احتمالی علائم روانی کمک کند.

علل روان پریشی

دلایل دقیق روان پریشی به خوبی روشن نشده است اما ممکن است شامل موارد زیر باشد:

ژنتیک: بررسی ها نشان داده اند که اسکیزوفرنیا و اختلال دو قطبی ممکن است یک علت ژنتیکی مشترک داشته باشند.

تغییرات مغزی: تغییر در ساختار و برخی مواد شیمیایی ویژه مغزی در افرادی که دچار روان پریشی هستند، یافت شده است. اسکن مغزی کاهش ماده خاکستری را در مغز برخی از افراد که سابقه روان پریشی دارند، نشان داده است که این کاهش می تواند بر چگونگی پردازش فکر اثر بگذارد.

هورمون ها : روان پریشی پس از زایمان خیلی زود پس از زایمان رخ می دهد (به طور معمول طی 2 هفته). دلایل دقیق آن مشخص نیست، اما برخی پژوهشگران بر  این باورند که تغییر در سطح هورمون ها و ایجاد اختلال در خواب ممکن است در این زمینه موثر باشند.