اختلال شخصیتی وسواسی- اجباری ( OCD) یک مشکل روانشناختی است که در آن افراد احساس می کنند نیازمند وارسی پی در پی برخی چیزها هستند و یا برخی رفتارهای تکراری ( که به آنها آداب وسواسی گفته می شود ) و یا فکرهایی را پیوسته در ذهن خود تکرار کنند.

گاهی ممکن است طبیعی به نظر برسد اگر در هنگام بیرون آمدن از خانه برگردیم و برخی دستگاه ها را وارسی کنیم که آیا فلان دستگاه برقی از پریز برق جدا شده اند و یا شیر گاز اجاق خوراک پزی را بسته ایم یا خیر... اما کسانی که از اختلال شخصیتی وسواسی- اجباری رنج می برند، ممکن است این وارسی ها را بارها و بارها تکرار کنند و هنوز در تردید باشند.
این افراد با آنکه می دانند این فکرها تحمیلی هستند، اما توانایی کنترل انها را ندارند. فعالیت های شایع در این زمینه از جمله شستن دست ها، شمارش چیزها و چک کردن برخی چیزها مانند اطمینان از بسته بودن درها و مانند آن. برخی افراد ممکن است از دور انداختن برخی اشیاء و چیزهای دورانداختنی ( به دردنخور ) خودداری کنند. این فعالیت ها چنان شدید شوند که بر زندگی آنها تاثیر منفی بگذارند. بسیاری از بزرگسالان درمی یابند که این رفتار آنها عاقلانه و منطقی نیست.
علت این اختلال شناخته شده نیست. به نظر می رسد برخی عوامل ژنتیکی در دوقلوهای یکسان بیشتر از عوامل محیطی در بروز این اختلال نقش داشته اند. برخی عوامل دیگر از جمله تاریخچه کودک آزاری واسترس های گوناگون در این باره موثر شناخته شده اند.

گروهی از افراد ممکن است تنها برخی افکار وسواسی را داشته باشند. به این معنی که پاره ای فکرها، تصویرهای ذهنی یا تکانه های ناخواسته، بارها و بارها به ذهن آنها بیایند که برای آنها اشتغال ذهنی ایجاد نمایند. این افراد می دانند که این اندیشه ها مزاحم، غیر منطقی و ناخواستنی هستند ، اما نمی توانند از ورود آنها به ذهن خود پیشگیری کنند. ممکن است خود را ناگزیر از شمارش برخی اشیاء بدانند، مانند شمردن جدول های خیابان یا تیرهای برق و مانند آنها.

گروه دیگری نیز هستند که افزون بر افکار وسواسی، خود را ناگزیر از انجام برخی رفتارها، به جا آوردن برخی آیین ها و کارها می دانند که ناچارند بارها و بارها آنها را تکرار کنند؛ زیرا در غیر این صورت دچار اضطراب شدیدی می شوند. این رفتار های تکراری برای دورکردن فکرهای وسواسی انجام می شوند. ولی هر اندازه بیشتر آنها را انجام می دهند، نیاز بیشتری در خود برای انجام دوباره آنها می بینند. به این رفتارها اعمال یا کردار اجباری می گویند. برای نمونه اگر از آلوده شدن دست های خود بیمناک باشند، ممکن است انجام یک رشته آیین های شست و شو را در پیش گیرند. اما به زودی درمی یابند که باید آن آیین ها را تکرار کنند؛ زیرا افکار وسواسی با نیروی بیشتری بازمی گردنند و همان چرخه تکرار می شود.

بیشتر افراد دچار اختلال شخصیتی وسواسی- اجباری در یکی از گروه های زیر جای می گیرند:
1- شست و شو کنندگان: این افراد ترس از آلوده شدن توسط عوامل بیماری زا دارند. رفتار اجباری آنها در برگیرنده رفتار تمیز کردن و شست و شو است.
2- چک کننده ها ( وارسی کننده ها ) ممکن است بارها چیزهایی مانند بسته بودن درهای ورودی به خانه و یا شیرهای گاز و قفل بودن در خودرو را برای در امان بود از خطرهای پیش بینی نشده، وارسی کنند.
3- گناه کننده ها و شک کننده ها
این افراد بر این باورند که اگر کاری را به درستی انجام ندهند، رویداد دهشتناکی برای آنها رخ خواهد داد و یا به سختی تنبیه خواهند شد.
4- شمارش کننده ها، مرتب کننده ها
این افراد در زمینه نظم و ترتیب و قرینه سازی اشیاء وسواس دارند. ممکن است در باره برخی عددها، رنگ ها، ترتیب های معین، باورهای جادویی داشته باشند.
5- گردآورندگان
این افراد از این هراس دارند که اگر چیزی را دور بیاندازند رویداد بدی رخ خواهد داد. آنها به شکل وسواسی چیزهایی را گردآوری می کنند که به آنها نیاز ندارند و به کار نمی برند.

نشانه ها و علامت های اختلال شخصیتی وسواسی- اجباری:

گفتنی است که تنها به دلیل داشتن برخی افکار وسواسی یا به دلیل داشتن رفتارهای اجباری، نمی توان فردی را مبتلا به اختلال شخصیتی وسواسی- اجباری دانست. این افکار در افرادی که دچار اختلال شخصیتی وسواسی- اجباری هستند، سبب تنش روانی نیرومندی می گردد، وقت زیادی از زندگی آنها را به خود اختصاص می دهند و از این رو زندگی روزانه آنان و ارتباط های اجتماعی آنها را دشوار و یا تباه می کنند. برای نمونه ممکن است در روز 20 بار و یا بیشتر شیر گاز را چک کنند تا مطمئن شوند که واقعاً خاموش است و یا دست ها را بشویند تا تمیز به شمار روند.

بسیاری از افراد دچار OCD هم افکار وسواسی دارند و هم رفتارهای اجباری. ولی برخی از آنها ممکن است تنها یکی از این دو را داشته باشند.

منبع:
www.helpguid.org/articles/anxiety
Smith, M., Segal, J. ( 2016). Obsessive-compulsive disorder (ocd ). Symptoms, self-help and treatment for obsessions and compulsions.